Tego marcowego dnia 1942 r. – 19 lub 20, podobno niebo nad Zelowem było prawie bezchmurne. Jednak ten dzień zapisze się w historii Zelowa oraz jego mieszkańców tragicznie. Dla świadków wydarzeń stanie się tematem tabu, o którym nie będą chcieli rozmawiać, wspominać, a jeśli już to zrobią po długich latach milczenia, będą to opowieści pełne bólu i smutku.
Dzień wcześniej 18 marca 1942 niemieccy okupanci zorganizowali egzekucję 10 żydowskich mieszkańców Bełchatowa.
Ta sama szubienica, na której zginęli Żydzi z Bełchatowa, została przywieziona do Zelowa i stanęła w centrum osady, prawdopodobnie w miejscu gdzie obecnie jest budynek sklepu Biedronka (a wcześniej restauracji Zacisze) lub tuż na jego tyłach. Została zbudowana przez mieszkańców zelowskiego getta.
Starszyzna getta, podobnie jak w Bełchatowie, musiała wyznaczyć 10 osób, które zostaną stracone podczas publicznej egzekucji. Nie wiemy jak dokonano wyboru. Być może byli to ochotnicy lub skazańców wybrano przez losowanie.
Według wspomnień Vlastimila Pospiszyła w książce „Powrót do domu”, rodziny chciały wykupić skazanych i oferowali Niemcom po kilogramie złota za każdą osobę, ale Niemcy nie przyjęli oferty. Co dziwi, bo za 6 bełchatowskich skazańców przyjęli okup. Napisał również, że wśród skazanych znalazł się jeden z zelowskich fabrykantów.
Przed egzekucją stanęły działające jeszcze w Zelowie firmy. W centrum osady musieli się stawić wszyscy mieszkańcy zelowskiego getta, a także część mieszkańców Zelowa. Dokładnie o godz. 12.00 przyjechali oficjele z Bełchatowa. Egzekucję przeprowadzili członkowie żydowskiej policji (lub wg. innej wersji wybrani losowo żydowscy mieszkańcy getta).
Tego dnia życie stracili:
Michael Łoznowski ze Szczercowa
Izaak Szulc ze Szczercowa
Ezriel Gliksman – szewc, który razem z bratem prowadził zakład szewski przy ul. Sienkiewicza 6
Saul Winter ze Szczercowa
Finche Pomeranc
Leib Fryde
Meir Ruszecki
Dawid Frenkel
I dwóch, nieznanych mężczyzn z Koła.
Według wspomnień Ocalałych, Ezriel Gliksman tuż przed egzekucją krzyknął „Szema Jisrael!” (Słuchaj Izraelu! – tytuł modlitwy). Ten okrzyk powtórzyli za nim pozostali skazańcy.
Tak egzekucję wspomina ojciec Vlastimila Pospiszyła
„Byli to dzielni mężczyźni. Dumni z tego, że choć stoją na pomoście egzekucyjnym, są Izraelitami, ludem wybranym z pokolenia Abrahama, ludem hardym. Ci którzy dokonują dziś egzekucji, są tylko parszywymi gojami, rozwścieczonymi psami. Żydzi, chociaż stali na egzekucyjnym pomoście i powrozy mieli już na szyi, wyglądali dumnie jak rycerze.
Fragment książki „Powrót do domu ojców” Vlastimila Pospiszyła w tłumaczeniu Jarosława Stejskała.
Patrzyli w górę, w niebo; spoglądali na łono Abrahama?”
Wówczas gdy tata stał przed tym strasznym wydarzeniem, jego życie przebiegało mu oczami jak jakiś film, szczególnie ta część życia, w której pracował dla Żyda, który za chwilę będzie wisiał na szubienicy.
Prawdopodobnie skazani zostali pochowani na zelowskim kirkucie we wspólnym grobie. Chociaż wśród Czechów krążyła plotka, że pochowano ich w dole wykopanym na jednym z podwórek (kilka domów za apteką), ciała zasypano wapnem i ziemią, a podwórka przez kilka dni mieli pilnować żołnierze.
Zdjęcie z map Google
Zelowskie getto zostało zlikwidowane w sierpniu i wrześniu 1942 r. Większość mieszkańców (wraz z napływowymi było to ok. 6000 osób) wywieziono do Chełma i tam zamordowano w mobilnych komorach gazowych. Część ok. 150 osób po oczyszczeniu getta w Zelowie i Łasku trafiła do getta w Łodzi. A stamtąd do Auschwitz. Z ok. 2500 zelowskich żydów zawieruchę przetrwało ok. 70 osób. Ale to historia na inny wpis.
Tak naprawdę, poza budynkiem synagogi, w którym jest obecnie poczta, to nie pozostał żaden widoczny ślad obecności żydowskich mieszkańców. Odnalezione macewy z kirkutu, znajdują się na terenie Parafii Ewangelicko-Reformowanej w Zelowie. Na pamiątkowych tablicach również się o nich nie wspomina.
Zelowskie Rody
Ostatnie wpisy:
- Nigdy nie trać nadziei!
- Zbigniew Ewald Tobjański #2
- 14 czerwca Narodowy Dzień Pamięci Ofiar
- Kryminalna Kronika Zelowa
- Szema Jisrael! – 19 marca 1942 r.
Kategorie
Frezewitte (2) Grodziec (2) Gąsioprowscy (7) II wojna (2) I wojna (1) Kryminalna Kronika Zelowa (1) Kurnatowscy (1) Kącik (1) Nieszkowscy (2) Petrozelin (4) Rajchertowie (3) Rodzina Hajków (3) Rodzina Walewskich (1) Rodziny szlacheckie (5) Smetanowie (3) Słamowie (10) Tobjański (1) Zelowscy fabrykanci (3) Zelowscy Żydzi (2) Zelów (23) Znani Zelowianie (1) Łódź (10)